Krzyształowicz Franciszek (1868–1931), lekarz dermatolog, profesor UJ i Uniw. Warsz. Ur. 6 V w Krakowie, syn Wincentego, naczelnika Biura Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń, i Adeli z Wszeteczków, brat Kazimierza (zob.). W r. 1886 ukończył Gimnazjum Św. Anny w Krakowie i rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim UJ. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich uzyskał w czerwcu 1892 r. T. r. został praktykantem i sekundariuszem w Szpitalu św. Łazarza, kolejno na oddziale chorób wewnętrznych (u prof. S. Pareńskiego), na oddziale chirurgicznym (u prof. A. Obalińskiego), w klinice dermatologicznej A. Rosnera i oddziale skórno-wenerycznym (u prof. A. Zarewicza). W r. 1899 wyjechał do Hamburga i pracował w słynnym «Dermatologicum» prof. P. Unny. W r. n. uzyskał nagrodę im. Unny za pracę o elastynie i zmianach zwyrodnieniowych skóry. Przeniósł się następnie do Paryża, gdzie studiował histologie skóry i bakteriologię w Hôpital Saint Louis i Collège de France u profesorów: J. Dariere’a, A. Fourniera, L. Malasseza, R. Sabouraud i H. Hallopeau. W r. 1901 Tow. Dermatologiczne w Paryżu przyznało mu nagrodę im. Zambaco Paszy za badania nad histologią wysypek kiłowych. T. r. powrócił do Krakowa i habilitował się na podstawie pracy Inwieweit vermögen alle bisher angegeben spezifische Färbungen für Elastin auch Elacin zu färben? („Monatshefte für praktische Dermatologie” T. 30: 1901). Rozpoczął pracę w Instytucie Weterynaryjnym u J. Nowaka i w Zakładzie Anatomii Porównawczej u H. Hoyera (juniora), a również wykłady na Wydziale Lekarskim UJ z zakresu histologii i bakteriologii skóry, a w r. 1903 prowadził kursy dokształcające dla lekarzy. W r. 1904 ponownie wyjechał do Paryża do prof. R. Sabouraud. Tytularnym profesorem nadzwycz. przy katedrze dermatologii UJ mianowany został 8 VII 1906 r.
W tym okresie K. prowadził wraz z M. Siedleckim pionierskie badania nad morfologią krętka bladego. Stały się one podstawą wiedzy w tej dziedzinie, a ryciny z ich pracy Morfologia krętka bladego (przedstawionej na posiedzeniu Wydz. Przyr. Mat. AU 5 VII 1905 r., ogłoszonej w „Przegl. Lek.” 1905 nr 31) po upływie jeszcze ćwierci wieku znalazły miejsce w „Traité de Syphilis” (Paryż 1931, pod red. E. Jeanselme’a). Rozpoczął również badania nad grzybicami skóry. Współpracował z wieloma czasopismami i wydawnictwami zagranicznymi (m. in. „Monatshefte für praktische Dermatologie”, „Dermatologische Jahresberichte Tamms-Unna”). W l. 1906–9 ogłosił kilkanaście artykułów z zakresu dermatologii w „Enzyklopädie der gesamten Medizin-Wissenschaften” (nowe wyd.), w l. 1909–10 brał udział w wydaniu „Enzyklopädie für mikroskopische Technik”, od r. 1910 współpracował z „Archiv für Dermatologie u. Syphilis” i publikował artykuły w „Enzyklopädische Jahrbücher”, od 1912 nawiązał współpracę z „Dermatologische Wochenschrift”. Od r. 1909 współredagował „Przegląd Lekarski” w Krakowie. T. r. K. został zastępcą prezesa Tow. Lekarskiego Krakowskiego, w r. 1918 prezesem tegoż towarzystwa. Był również członkiem Okręgowej Rady Zdrowia.
W r. 1911 K. wyjechał do Paryża i zapoznał się w zakładzie L. Wickhama i P. Degrais’a z zasadami stosowania radu w lecznictwie. Został wówczas członkiem korespondentem Francuskiego Tow. Dermatologicznego. Dn. 14 VI t. r. został mianowany w UJ rzeczywistym profesorem nadzwycz. bez pensji. W r. 1913 otrzymał nagrodę im. Wojciecha Oczki w konkursie na pracę naukową, ogłoszonym przez „Przegląd Chorób Skórnych i Wenerycznych”. Z wybuchem pierwszej wojny światowej powołany do wojska w stopniu majora, w l. 1914–5 kierował oddziałem dermatologicznym w szpitalu garnizonowym w Krakowie. Po śmierci profesora W. Reissa (18 VI 1916) objął kierownictwo kliniki dermatologicznej. W r. 1917 podjął, jako członek komisji do zwalczania chorób wenerycznych, szeroko zakrojoną akcję w celu ochrony ludności i wojska przed tymi chorobami. W r. 1919 K. został mianowany profesorem zwycz. katedry dermatologii UJ. Habilitował Franciszka Waltera, późniejszego profesora dermatologii i rektora UJ.
Z grona uniwersyteckich krakowskich przyjaciół i znajomych pozauniwersyteckich K-a wymienić należy Mariana Jastrzębskiego, redaktora socjalistycznego dziennika „Naprzód”, Jacka Malczewskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Kazimierza Tetmajera, Wacława Szymanowskiego i Ferdynanda Ruszczyca. K. miał wszechstronne zainteresowania, uprawiał taternictwo – w r. 1892 z grupą taterników dokonał pierwszego wejścia na główny i wschodni wierzchołek Staroleśnej, na Baniastą i Zwalistą Turnię w Tatrach. Był znanym kolekcjonerem dzieł malarskich. Po r. 1918 należał do wolnomularstwa polskiego. W marcu 1919 r. K. przeniósł się do Warszawy, gdzie 1 VII t. r. otrzymał nominację na profesora zwycz. chorób skórnych i wenerycznych Uniw. Warsz. K. osobiście nadzorował przebudowę Kliniki Dermatologicznej Uniw. Warsz., współpracując z architektem Zielińskim. Wykłady dermatologii rozpoczął dopiero w kwietniu 1921 r. Zgromadził wokół siebie grupę znanych później dermatologów polskich, spośród których habilitował Feliksa Malinowskiego, Mariana Grzybowskiego, Adama Straszyńskiego i Stanisława Kapuścińskiego.
W r. akad. 1924/5 K. był rektorem i następnie prorektorem Uniw. Warsz. Kierował wówczas Komisją Organizacyjną Studium Teologii Prawosławnej Uniw. Warsz., inaugurował otwarcie tego Studium 8 II 1925 r. W r. 1920 K. został wiceprezesem Polskiej Akademii Nauk Lekarskich, potem członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i dyrektorem jej Wydziału IV – Lekarskiego. Należał do współzałożycieli Polskiego Tow. Dermatologicznego, które powstało w r. 1920, był jego wiceprezesem, a w l. 1927–30 prezesem. W r. 1927/8 założył Związek Dermatologów Słowiańskich i został jego prezesem. Był członkiem Izby Lekarskiej i Polskiego Związku Przeciwwenerycznego oraz prowadził akcję przeciwweneryczną, wspólnie z Państwowym Zakładem Higieny. Od r. 1924 redagował „Przegląd Dermatologiczny”, w którym założył dział „Rosyjskie wiadomości dermatologiczne”.
Po śmierci prof. J. S. Hornowskiego (1923) K. został prezesem Komitetu Tow. Instytutu Radowego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie i przewodniczącym jego budowy. Największa z jego sal szpitalnych nazwana została imieniem K-a. Był też prezesem związku młodzieży Polska YMCA (Young Men Christian Association), z jego inicjatywy rozpoczęto budowę budynków tego związku w Krakowie, Warszawie i Łodzi. Prowadził równocześnie ożywioną działalność naukową. W r. 1926 napisał pierwszą część podręcznika Etiologia i patogeneza chorób skórnych, w 1928 wydał podręcznik Choroby skóry, w 1930 referował zagadnienie wyprysku (egzema) na VIII Międzynarodowym Zjeździe Dermatologów w Kopenhadze. Zmarł nagle 20 X 1931 r. w Warszawie. Odznaczony był Komandorią Krzyża Polski Odrodzonej, francuską Legią Honorową, był członkiem honorowym Société française de prophylaxie sanitaire et morale i towarzystwa dermatologicznego duńskiego.
W twórczości naukowej K-a, poza już wymienionymi, zasługują na uwagę prace nad etiologicznymi podziałami chorób skóry, które stanowiły znaczny postęp w porównaniu z panującymi podziałami morfologicznymi starej dermatologicznej szkoły wiedeńskiej, badania nad etiopatogenezą pasożytniczych chorób skóry oraz oryginalne ujęcie zagadnienia wyprysku jako wyrazu różnorodnych, ogólnych zaburzeń ustrojowych. Bibliografia prac K-a obejmuje 74 pozycje.
Portret S. Wyspiańskiego (1904); Popiersie K-a, dłuta E. Wittiga, znajdowało się w Klinice Dermatologicznej Uniw. Warsz.; – Wachholz L., Białoń J., Grochowski J., Skład osobowy Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1949, Akademii Medycznej w Krakowie w latach 1950–1963, Kr. 1963 s. 96; – Gołębiowska I., Dzieje Kliniki Dermatologicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego (1862–1918), „Arch. Hist. Med.” T. 21: 1958 z. 1–2 s. 79–120 (fot.); Grzybowski M., Życie i dzieło śp. prof. F. K-a, „Przegl. Dermatologiczny” T. 26: 1931 s. 207–19; Hass L., Rozwój organizacyjny wolnomularstwa w Polsce międzywojennej, „Najnowsze dzieje Polski”, 1914–1938, W. 1969 XIV 95; Karwowski A., Śp. prof. dr F. K., „Now. Lek.” R. 43: 1931 z. 23 s. 729–31 (fot.); Manteuffel T., Uniwersytet Warszawski, Kronika 1932 s. 144; Modzelewski Cz., Zasługi F. K-a na polu dermatologii, „Arch. Hist. Med.” T. 19: 1948 s. 1–60 (fot., bibliogr.); Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, T. 2: Historia katedr, Kr. 1964 s. 459–62 (fot.); Szumowski W., Historia medycyny, W. 1961 s. 372; Uniwersytet Warszawski, Pod red. A. Gieysztora i M. Strzemieńskiego, Kr. 1958 s. 89; Z żałobnej karty, śp. profesor F. K., „Tyg. Ilustr.” 1931 nr 44 s. 842; – Kronika UJ. 1914/5 s. 51, 74, 80; Paryski H. W., Materiały do historii taternictwa, XXXII. Wejście na Staroleśną, „Taternik” 1947 nr 6 s. 155 oraz „Kur. Zakopiański” 1892 nr 7 s. 3; – „Arch. Hist. Med.” T. 31: 1968 nr 2 s. 249–54; „Dzien. Urzęd. Izby Lek.” 1931 nr 11, 1932 nr 1, 4; „Ilustr. Kur. Codz.” 1931 nr z 22 X; „Lekarz Wojsk.” 1931 nr 80; „Medycyna” 1931 nr 21 s. 721–3 (M. Grzybowski, fot.); „Nekrologia Pol.” 1931 z. 2 s. 156–7; „Now. Społ.-Lek.” 1931 nr 21 s. 343; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1932 s. 165; „Pol. Gaz. Lek.” 1931 nr 46 (J. Lenartowicz, fot.); „Przegl. Dermatologiczny” 1936 nr 1 s. 2–7; „Przegl. Lek.” (drobne notatki) 1901 nr 43 s. 576, 1903 nr 19 s. 285, 1904 nr 7 s. 105, 1905 nr 7 s. 97, 1909 nr 35 s. 531–2, nr 49 s. 689, 1910 nr 37 s. 532, nr 52 s. 793, 1913 nr 27 s. 413, 1917 nr 34 s. 276; „Przegl. Terapeutyczny” 1931 nr 1 s. 16; „Roczn. Lek.” 1933/4 s. 1109 (S. Konopka); „Roczn. PAN” 1929–30; „Służba Zdrowia” 1961 nr z 12 XI (R. Dzierżanowski); „Warsz. Czas. Lek.” 1931 nr 43, 45; – Arch. Państw. w Kr.: Arch. m. Krak. Spis ludności z r. 1880. Dzieln. IV, nr 93; Arch. UJ: S. 69/c (Życiorys prof. F. K-a), W. L. II 133 (Habilitacje lek., IV-103), Protokoły posiedzeń Wydz. Lek. (Prot. z posiedz. d. 11 V 1917 i d. 9 II 1917 L. 102), Kronika Kliniki Dermatologicznej UJ od 1896–1919, (rkp.).
Jerzy Lisiewicz